پلنگ ایرانی جمعیت محدودی دارد. متولیان داخلی و نهادهای بینالمللی حفظ محیط زیست علاقه خاصی به شناسایی مقدار و موقعیت پلنگ ایرانی در پهنه این کشور و ممالکت مجاور دارند. این پلنگ علاوه بر ایران در کشورهای افغانستان و تاجیکستان نیز بسر میبرد ولی اطلاع چندانی از جمعیت و قلمرو زندگی آنها نداریم. به گزارش سایت دیدهبان محیط زیست و حیات وحش ایران، یک تیم تحقیقی به سرپرستی یک دانشجوی دکتری جانورشناسی به بررسی این موضوع میپردازد. به گزارش این سایت در مهر ماه سال ۱۳۹۳ بعنوان اولین گام در تحقق این بررسی دو پلنگ بالغ نر در پارک ملی «تندوره» در شهرستان درگز در استان خراسان رضوی با فاصله زمانی ۴ روز بصورت زنده گرفته شده و به گردنبند ماهوارهای مجهز شدند. در ادامه تعداد دیگری از پلنگها مجهز خواهند شد. تجربه مشابه در نصب ردیاب روی حیوانات وحشی گوشتخوار متعلق به پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است که در سال ۱۳۸۶ در منطقه بافق یزد اجرا شد.
این ردیابها هر گونه جابجایی پلنگها و نیز دمای محیط و ارتباط آن با فعالیت حیوان را ثبت میکند و میتوان انرژی مورد نیاز پلنگها و طعمه لازم برای بقای آنها را محاسبه کرد. مطالعه درازمدت سیگنالهای ماهوارهای دریافتی از ردیابها برای رسم نقشه تردد و قلمرو زندگی و وسعت قلمرو گونههای حیوانی و از جمله پلنگ بکار میرود. اجرای عملیات نصب ردیاب نیازمند بررسیهای قبلی و یافتن مکان مناسب تلهگذاری و اطمینان از رفتن پلنگها به سمت تله و آموزش، تجربه و مهارت تیم عملیاتی در زمینه تلهگذاری و زندهگیری است. پس از استقرار گروه در ارتفاعات موضع ردگیری پلنگها، نقاطی بعنوان مسیر تردد آنها شناسایی و تلهگذاری میشود.
خصوصیات ردیابها
ردیابهای ماهوارهای بصورت گردنبند با رنگ مناسب و استتاری و مجهز به فوم برای جلوگیری از ایجاد جرح بر گردن پلنگ ساخته میشوند. استاندارد وزن آنها کمتر از ۳ درصد وزن پلنگ است. امروزه گردنبندهای با وزن کمتر از یک درصد و عمر باطری بیش از یک سال در بازار عرضه میشود. ردیاب مجهز به سیستم GPS روزی ۸ تا ۲۴ بار روشن شده و نقطه حضور پلنگ را ثبت میکند. بعلاوه هر پنج دقیقه یک بار موقعیت استقرار پلنگ در فضای سه بعدی ثبت میگردد و میتوان با استفاده از آن انرژی صرفشده در روز را محاسبه کرد. زمان نزدیک شدن پلنگ به روستا تعداد دفعات برداشت موقعیت پلنگ افزایش مییابد تا تحلیلهایی در زمینه اهداف آنها بدست آید. گردنبندهای مجهز به ماهواره جدید پس از یک سال بصورت خودکار از گردن پلنگ باز میشود. در این زمان نیازی به زندهگیری، بیهوشی و جدا کردن مجدد ردیاب نیست. ردیابهای مورد استفاده از خارج وارد میشود.
عملیات زندهگیری و نصب ردیاب
تله زندهگیری مجهز به ابزاری است که در زمان گرفتار شدن حیوان فعال شده و سیگنالهایی با صدای متفاوت ارسال میکند. ردیابی این صداها کاری ممتد و خستهکننده است و در طول شب ادامه مییابد. این عملیات بطور معمول از کمپی اداره میشود که در نزدیکی محلهای تلهگذاری استقرار یافته و تیم در آن زندگی می کند. برد مؤثر ردیاب تلهها ۳ کیلومتر است و عملیات از کمپ هدایت میشود. از طرفی نصب تله زمان میبرد و اگر محل تلهگذاری دقیق نباشد وقت گروه هدر میرود بدون اینکه پلنگ از آنجا عبور کند.
زندهگیری پلنگها مستلزم حضور دائمی افراد تیم تعقیبکننده است. صبر و حوصله و آرامش اعضاء اهمیت اساسی دارد. پلنگها شبفعال هستند و لذا آنتن تلهها، هر یک ساعت یک بار کنترل میشود . چه بسا حیوانات دیگری در تله گرفتار شوند که باید به محل رفت و تلهها را آزاد و برای سری بعد آماده کرد. پس از گیر کردن پلنگ در تله، با دارت بیهوش میشود و بعد از ۱۰ دقیقه اثرگذاری کامل آن، بمدت یک ساعت وقت برای عملیات نصب گردنبند وجود دارد. بنابرین سرعت عمل حیاتی است.
در زمان نصب ردیاب میتوان سلامتی پلنگها بویژه بیماریهای انگلی و ویروسی و وضعیت دندانهای آنها را از نزدیک بررسی نمود. اندازه دندان نیش یکی از شاخصهای آلومتریک مهم پلنگها است.